Trbušna debljina je još od vremena renesanse bila pokazatelj dobrog materijalnog i socijalnog statusa, a nekima čak i simbol ljepote. Sjetimo se samo slika ili skulptura iz tog razdoblja.

Prvo što uočavamo su zaobljen stomak i istaknute obline. Ali, doba renesanse daleko je iza nas, a debljina od sredine prošlog vijeka sve više poprima epidemijske razmjere. Mnogima je debljina još uvijek samo estetski problem, jer debljina “ne boli”, ali nakon dužeg perioda dovodi do niza komplikacija koje mogu ugroziti život preteške osobe. Nažalost, tek kada se pojave komplikacije, estetika postaje sporedan problem.

Dugo se mislilo da je masno tkivo samo rezervoar za višak energije pohranjene u masnim ćelijama, ali danas se zna da je masno tkivo vrlo metabolički aktivno. Masno tkivo je organ koji proizvodi tvari koje imaju hormonski efekat  i aktivno učestvuje u osjećaju gladi i sitosti. Ono kao najveći endokrini organ proizvodi hormone (koji učestvuju u metaboličkim poremećajima uzrokovanim debljinom), kao što su reninangiotenzin, adiponektin, leptin, ASP (protein koji stimulira acetilaciju) i sl.

Masno tkivo je (poslije kože) drugi po veličini organ u ljudskom tijelu. Kod normalno uhranjenog muškarca, masnom tkivu pripada od 10 do 12%, a kod žene od 15 do 20% ukupne fizičke mase. Prema opšte prihvaćenoj definiciji, debljina je metabolički poremećaj koji karakteriše povećanje fizičke mase koje se ostvaruje na račun masnog tkiva, tako da je dio fizičke masti veći od 30% kod žena i 25% kod muškaraca. Kod početne debljine masnom tkivu pripada oko 1/4, a u ekstremnoj čak i polovina ukupne tjelesne mase.

U pogledu raspodjele potkožnog masnog tkiva razlikujemo:

1. muški-centralni, trbušni ili jabukoliki oblik debljine (masno tkivo se nakuplja u predjelu gornjeg dijela trbuha, grudnog koša, lica i vrata (povezan je sa češćom pojavom komplikacija na srcu, krvnim sudovima i šećernom bolesti)

2. ženski-periferni ili kruškoliki oblik debljine (masno tkivo se nakuplja u predjelu donjeg dijela trbuha, slabina i gornjeg dijela bedara). Taj oblik debljine češće prate bolesti vena na nogama, oštećenje velikih zglobova, te bolesti organa za disanje.

Centralna (trbušna) debljina

Androidni (muški oblik debljine) češće je prisutan kod muškaraca srednje dobi, a nerijeko i kod mlađih osoba. Izgleda kao da se nakupljanje masnih naslaga (sala) oko pojasa potpuno otelo kontroli. Najčešće je tome uzrok povećanje obroka, te obilne i kasne večere, pikantnija i jače začinjena jela uz koja ide i veća potrošnja alkohola, najčešće piva, te nedovoljna fizička aktivnost i premalo kretanja. Ubrzan i dinamičan način života povezan sa stresom, naročito u urbanim sredinama, sjedilački način života-za računarom,  za volanom automobila ili uz televizor,  svakako tome pridonose.

Centralnu debljinu označavamo još i omjerom struk-bok (obim struka podijeli se sa obimom bokova u cm), a to su vrijednosti >0,85 (cm) za žene i >0,90 za muškarce ili BMI (indeks fizičke mase >30 za oba pola).

Drugi način je mjerenje samog obima  struka koji kod žena ne bi smio preći 88 cm, a kod muškaraca 102 cm. Ako je centralna debljina povezana sa dijabetesom tip II (intolerancijom glukoze), povišenim krvnim pritiskom i dislipidemijom (povišenom vrijednosti triglicerida, a smanjenim zaštitnim ili HDL holesterolom), dobili smo sve karike u sklopu metaboličkog sindroma X.

Podsjetimo, njegova klinička važnost je u tome da dovodi do povećanog rizika od kardiovaskularnih bolesti i preuranjene arteroskleroze krvnih žila, a samim tim do češćih komplikacija, a to su moždani i srčani udar. Važno je napomenuti kako se ti metabolički poremećaji u sklopu metaboličkog sindroma X češće pojavljuju zajedno kod jedne iste osobe i zajednički povećavaju rizik od bolesti krvotoka.

Mnoga ispitivanja su pokazala da pacijenti sa centralnim (muškim) tipom debljine imaju povišen hormon kortizol i snižene vrijednosti polnih steroida (testosterona) i hormona rasta, što uzrokuje veće skladište masti. Te hormonske promjene vjerovatno izazivaju jače odlaganje visceralne masti (oko unutrašnjih organa i trbušne maramice) nego subkutane (potkožne masti). Nakupljanje masti oko unutrašnjih organa povećava protok krvi, pa su hormonski efekti povećani.

Takođe je dokazano da stres aktivira sklop hipotalamus-hipofiza-nadbubrežne žlijezde i da može uzrokovati hormonske promjene povezane sa debljinom, a tome svakako pridonose alkohol i pušenje. Za već spomenuti veći rizik za razvoj kardiovaskularnih bolesti, dijabetesa i nekih oblika karcinoma, uz trbušnu debljinu češće se pojavljuju:

• masna jetra – steatosis hepatis (pretjerano nagomilavanje masti u jetrenim ćelijama), čemu svakako doprinosi upotreba alkohola koje je direktno povezano sa  poremećajem u metabolizmu masti.
• češće upale žučne vrećice i kamenci
• trbušna (ventralna) kila (hernia ventralis) – naime, salo oko unutarašnjih organa i na trbušnoj maramici pritišće iznutra trbušne mišiće koji se istežu, polako popuštaju i slabe, a nakon toga se formira “izbočenje” poput kile, koje može biti različite veličine
• promjene na kičmi (od deformacija oblika do metaboličkih i degenerativnih promjena), te promjene na zglobovima koljena i kuka
• varikoziteti (proširenja vena)
• lipomi (dobroćudni tumori)
• hemoroidi
• deformacije stopala i poremećaji svoda stopala
• strije.

 Kako izgleda masno tkivo?

Mikroskopski izgled masnog tkiva je različit i zavisi od stepena uhranjenosti. Sa povećanjem fizičke mase mijenja se i izgled masne ćelije, što se posebno vidi kao povećanje masne kapljice u masnoj ćeliji. Same masne ćelije (steatociti) su obično okrugle i ispunjene jednom velikom kapljicom (vakuolom) u kojoj je smještena mast. Jezgra ćelija i vezivno tkivo kroz koje prolaze krvni sudovi potisnuto je uz rub ćelije.

Hiperplastični oblik karakteriše  povećan broj masnih ćelija  i on je uobičajeniji kod mlađih, ekstremno debelih osoba. Hipertrofičnu debljinu karakteriše povećanje veličine masnih ćelija i učestalija je kod odraslih osoba. Masne ćelije su modifikovani fibroblasti, koji mogu u sebi pohraniti gotovo čiste trigliceride u količini od 80 do 90% njihova volumena. Opna masnih ćelija sadrži veliku količinu enzima LPL (lipoproteinska lipaza) koji cijepa trigliceride na slobodne masne kiseline i glicerol (alkohol).

Trigliceridi se u masnim ćelijama obnavljaju jednom u dvije ili tri nedjelje. Specifičnost brze izmjene masnih kiselina pokazuje da mast, koja se u jednom trenutku pohranjuje u tkivima, nije mast spremljena prije mjesec dana. Dakle, naše salo staro je najviše od dvije do tri nedjelje.

Uloga masnog tkiva u organizmu:

• skladište masti i masnih depo tijela
•  energetska rezerva tijela i izvor energije
•  potporno tkivo
•  toplinski izolator
•  endokrini organ.

Zašto se debljamo?

Ukupan unos kalorija prelazi potrošene kalorije, što je posebno izraženo u visokorazvijenim zemljama, gdje za malo novca dobijete mnogo kalorija (npr. jumbo pizze). Od ukupne energije unesene hranom za osnovne bazalne potrebe troši se oko 55%, za stvaranje topline oko 25%, a za sam mišićni rad oko 20%. Osobe sa malim stepenom fizičke aktivnosti na poslu ili kod kuće u slobodno vrijeme troše znatno manje unesene energije na mišićni rad.

Drugi potencijalni uzroci debljine

Debljina je najčešće rezultat spleta više različitih uzroka. Naime, ne postoji osnovni i primarni uzrok koji bi kod svih osoba na isti način doveo do nakupljanja viška kilograma, i na kraju do debljine. Zato je debljina daleko složeniji problem koji i znatno bogatije i ekonomski razvijenije zemlje svijeta sistematski i planski moraju rješavati. Tako se na primjer SAD-u godišnje troši i do 140 milijardi dolara na liječenje posljedica debljine. Dakle, brojni potencijalni uzroci djeluju u sinergiji i dovode do debljine. Među njima je naslijeđe (genetska predispozicija), poremećaj regulacije gladi i sitosti, endokrini uzroci,  te socijalno-ekonomski, psihološki i drugi uzroci.

Među mogućim endokrinim poremećajima najvažniji su:

1. smanjena funkcija štitne žlijezde (hipotireoza)
2. povećana funkcija nadbubrežne žlijezde (hiperkorticizam)
3. primarno povećano izlučivanje inzulina (inzulinom)
4. poremećaji funkcije jajnika (policistični jajnici).

Od vanjskih uticaja duža upotreba nekih lijekova kao što su kortikosteroidi, antidepresivi, kontraceptivi, te neki antipsihotici mogu povećati mogućnost za nastanak prevelike fizičke težine i debljine.

Uticaj ishrane na metabolizam masti

Povećan unos visokoenergetski bogatih tvari, kao što su koncentrisani ugljeni hidrati i masti dovodi do nagomilavanja masti u organizmu. Ugljeni hidrati se u jetri pretvaraju u neutralne masti (trigliceride). Višak ugljenih hidrata i njihovo pretvaranje u masti zahtijeva veće količine inzulina. Inzulin pomaže da se iz glukoze u masnim ćelijama stvore neutralne masti. Stres (povećana aktivnost nadbubrežne žlijezde) smanjuje iskorištavanje ugljenih hidrata u stanicama, pa se pojavljuje hiperglikemija (povećani  nivo glukoze u krvi), što pojačava izlučivanje inzulina. Zadatak inzulina je da glukozu iz krvi “pospremi” u ćelije. Veći nivo inzulina u krvi “provocira” glad. Tako se krug zatvara, i to je ujedno razlog zašto se neke osobe pod stresom debljaju.

Da bismo otopili suvišno masno tkivo trebamo “zaposliti” mišiće. Mast je toplotni izolator tijela. Brzina provođenja topline u masnom tkivu je tek trećina brzine kojom se toplota provodi u drugim tkivima. Dovođenjem toplote (vježbanjem) ubrzavamo metabolizam i stvaramo energiju.

Pokrenimo se i aktivirajmo mišiće. Intenzivan mišićni rad dramatično djeluje na metabolizam, te je potrošnja “masnog tkiva” za sat vremena navedenih aktivnosti otprilike ovakva:

• brzo hodanje (8,5 km/h) 650 kcal
•  sjedenje 100 kcal
•  lagano hodanje 200 kcal
•  kuglanje 250 kcal
•  vožnja biciklom 300 kcal
•  planinarenje 400 kcal
•  plivanje 400 kcal
•  veslanje 400 kcal
•  tenis 450 kcal
•  ples 450 kcal
•  trčanje 570 kcal 
• gimnastika 500 kcal 
• penjanje stepenicama 1100 kcal  (za penjanje  stepenicama potrebno je sedamnaest puta više energije nego za spavanje u krevetu!)

 Fizički rad:

1. stvara više topline (maksimalan mišićni rad cijelog tijela za nekoliko sekundi može povisiti ukupnu proizvodnju toplote i za 50 puta nego što se oslobađa u mirovanju)
2. toplota širi arterije i kapilare, ubrzava se protok krvi
3. ubrzava se metabolizam i razgradnja proteina (stari i istrošeni se zamjenjuju novim)
4. fizičkom aktivnosti se povećava protok krvi kroz tkiva, a samim tim veća je i potrošnja kiseonika.

Zato isplanirajte svoj program vježbi i fizičke aktivnosti uzimajući u obzir životnu dob, zdravstveni status, kao i sklonosti svake pojedine osobe.

 Gdje najčešće griješimo?

Preskakanje doručka usporava metabolizam, hrana se nedovoljno iskoristi kao energija na ćelijskom nivou. Sa kasnijim prvim obrokom često pregladnimo pa uzmemo i više nego što nam je potrebno. Višak kalorija naša jetra spremi u rezervu, a to je pokožno masno tkivo, odnosno salo. Često zbog prekasnog zadnjeg obroka nemamo ni potrebu za doručkom.

Sve se više koristi brza i lako dostupna hrana. Polako se napušta tradicionalni način ishrane gdje se osmisli obrok, odvoji vrijeme za njega i u miru pojede i temeljito prožvaće, a samim tim prije se pojavi i osjećaj sitosti, hrana se bolje vari i kraće vrijeme zadržava u organizmu, te se bolje iskoristi kao energija na nivou ćelije. Sa druge strane, obrok pojeden na miru pomaže nam da budemo svjesni šta smo pojeli, pa nema potrebe za grickalicama uz televizor, računar ili za volanom.

Kako sebi  pomoći i riješiti se trbušnog sala?

Smanjiti veličinu obroka, uvesti redovne obroke-posebno doručak, unositi dovoljno tečnosti i pri tome uvijek misliti na to da jedino voda nema kalorije, a uz sve to bitno je kretanje, odnosno fizička aktivnost.

Dobra  je brza šetnja (još bolje brži ritam ili mijenjanje ritma hodanja) u trajanju od najmanje pola sata dnevno, ali i svaki drugi oblik fizičke aktivnosti i treninga je dobrodošao. Uostalom, fizička aktivnost pomaže i da se svakodnevno lakše nosimo sa stresom. Savjetuje se napraviti i vitaminsko mineralni status, da bi se povezali svi parametri koji odredjuju metabolizam masti.

I na kraju, ne manje važno-u kontrolisanju težine naoružajte se strpljenjem i upornosti i ne očekujte brze rezultate preko noći. Uz malo više truda, uz program individualno prilagođen za svaku osobu, sami ili uz pomoć stručne osobe, učinite sve da pomognete organizmu u postizanju optimalne fizičke težine, i na vrijeme spriječite debljinu i njene komplikacije.

L – karnitin kod ishrane sa izuzetno malom količinom ugljenih hidrata olakšava iskorištavanje fizičkih masti za proizvodnju energije, ali nije čudotvoran. “Fat burneri” nemaju bitnije djelovanje, dok neki od njih mogu uzrokovati ozbiljne posljedice po zdravlje.

Još neke stvari koje utiču na trbušnu debljinu su brza i industrijski obrađena hrana, a više o tome pročitajte na linku https://fitnessctt.com/deset-najgorih-unistavaca-celija/

Izvor:Building-body.com